19 kwietnia 1943 roku wybuchło powstanie w getcie warszawskim – największy zbrojny akt oporu ludności żydowskiej. Pod pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie o godzinie 12:00 odbyły się uroczystości upamiętniające bojowników i ludność cywilną, bohaterów heroicznego zrywu.
19 kwietnia 1943 r. bojownicy z Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW) stawili zbrojny opór oddziałom niemieckim, które likwidowały getto. Był to ostatni akt tragedii warszawskich Żydów, masowo wywożonych na śmierć do Treblinki. Powstanie trwało niespełna miesiąc, a jego tragicznym epilogiem było wysadzenie 16 maja 1943 r. przez Niemców Wielkiej Synagogi na Tłomackiem. To właśnie wtedy dowodzący akcją tłumienia powstania generał SS Jürgen Stroop – autor raportu dokumentującego przebieg walk w getcie, który jest w zasobach IPN – mógł obwieścić, że „żydowska dzielnica w Warszawie już nie istnieje”.
W obchodach wzięli udział przedstawiciele środowisk żydowskich, Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, władz państwowych i samorządowych oraz instytucji kultury. Muzeum Getta Warszawskiego reprezentowali m.in. dyrektor Albert Stankowski oraz zastępczyni dyrektora ds. naukowych i wystawienniczych Katarzyna Person.
Następnie spod Pomnika Bohaterów Getta wyruszył Marsz Pamięci, którego uczestnicy złożyli kwiaty przy miejscach pamięci związanych z gettem warszawskim.
„Większość była za powstaniem. Przecież ludzkość umówiła się, że umieranie z bronią jest piękniejsze niż bez broni. Więc podporządkowaliśmy się tej umowie. Było nas wtedy w ŻOB-ie już tylko dwustu dwudziestu. Czy to w ogóle można nazwać powstaniem? Chodziło przecież o to, żeby się nie dać zarżnąć, kiedy po nas z kolei przyszli. Chodziło tylko o wybór sposobu umierania – opowiadał Hannie Krall Marek Edelman, ostatni dowódca powstania w getcie warszawskim. – Odprowadziłem 400 tysięcy ludzi na śmierć… Ci ludzie, którzy poszli do komór gazowych, zachowali się nie mniej bohatersko niż ci, którzy walczyli z bronią w ręku.”
18 kwietnia 2024 roku, w przeddzień 81. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim, przy Pomniku Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie odbyła się uroczystość upamiętniająca Polaków i Żydów – ofiary II wojny światowej. Uroczystość zorganizowało Ministerstwo Obrony Narodowej wspólnie z Fundacją Rodziny Nissenbaumów.
Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków przy ul. Gibalskiego 21 powstał w 1989 roku z inicjatywy Fundacji i upamiętnia ofiary nazizmu pomordowane i pogrzebane na tym terenie w czasie II wojny światowej. Po uroczystości zastępca prezesa IPN dr Mateusz Szpytma oddał hołd Pawłowi Frenkelowi – jednemu z przywódców powstania w getcie warszawskim, dowodzącemu Żydowskim Związkiem Wojskowym, składając wieniec na jego symbolicznym grobie na Cmentarzu Żydowskim na warszawskiej Woli.
18 kwietnia, w przeddzień 81. rocznicy powstania w getcie warszawskim, Żydowski Instytut Historyczny wspólnie ze Stowarzyszeniem Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej po raz kolejny miały przyjemność współorganizować wręczenie Medali “Powstanie w Getcie Warszawskim”.
W tym roku Medalami nagrodzonych zostało osiem osób i dwie organizacje: Halina Birenbaum, Waldemar Dąbrowski, Christoph Heubner, Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk, Dariusz Popiela, Rasa Rimickaite, Tomasz Sekielski, Izabela Sekulska oraz Fundacja Brama Cukermana i Fundacja Zapomniane.
Medal powstał w 1993 roku z inicjatywy Żydów kombatantów z okazji pięćdziesiątej rocznicy wybuchu powstania. Przyznawany jest osobom zasłużonym dla pamięci o historii Żydów w czasie II wojny światowej i Zagłady oraz osobom zasłużonym dla dialogu polsko-żydowskiego. Przez ostatnich 30 lat zostało nim uhonorowanych kilkaset osób, w tym działaczy społecznych, naukowców, dziennikarzy i polityków.
Zachęcamy do zapoznania się z historią zrywu poprzez wydawnictwa, artykuły i materiały edukacyjne, które są dostępne online na stronach Instytutu Pamięci Narodowej, w tym na portalu Przystanek Historia.
Zapoznaj się z opracowaniem autorstwa prof. Barbary Engelking, opublikowanym na portalu Polscy Sprawiedliwi rok temu, w 80. rocznicę powstania w getcie.
źródło: Muzeum Getta Warszawskiego, Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin